Wat als je je beroep niet meer mag kiezen?

Waarom loopbaanprofessionals de brug moeten slaan tussen wens en werkelijkheid.

Spanning op de arbeidsmarkt

De arbeidsmarkt piept en kraakt. In veel sectoren zijn de tekorten nijpend, terwijl in andere sectoren beroepen onder druk staan. De tekorten op de arbeidsmarkt raken ons inmiddels allemaal: treinen die uitvallen, restaurants die sluiten, zorginstellingen die personeel tekortkomen.

Er lijkt een groeiende mismatch op de arbeidsmarkt tussen wat mensen willen doen en wat de samenleving nodig heeft. Moeten we ons als maatschappij meer gaan bemoeien met beroepskeuzes? Gaan we terug naar een tijd waarin de sociale fit (wat collectief nuttig is) zwaarder weegt dan de persoonlijke fit (wat individuen zelf willen)?

Twee soorten “fit” in loopbanen: sociaal en persoonlijk

In de loopbaantheorie worden twee soorten fit onderscheiden. Sociale fit draait om de afstemming tussen werk en het collectieve belang. De maatschappij bepaalt wat nuttig en nodig is en wat jij gaat doen in je werk. Persoonlijke fit gaat over de match tussen werk en de wensen talenten en ambities van het individu. 

Eeuwenlang was sociale fit de norm op de arbeidsmarkt. Kenmerken van een persoon die bij de geboorte vaststaan (zoals geslacht, afkomst en sociale klasse) bepaalde grotendeels het beroep dat je zou gaan uitoefenen. Dit veranderde met de opkomst van de industriële revolutie en groeiende individualisering. De vrijheid om zelf richting te geven aan je loopbaan werd steeds dominanter. De huidige tekorten op de arbeidsmarkt laten zien dat sociale en persoonlijke fit uit balans zijn geraakt. De uitdaging ligt niet in kiezen tussen de twee, maar in het verbinden ervan. 

De brugfunctie van de loopbaanadviseur

Als loopbaanadviseurs helpen we individuen in hun keuzes voor studie, werk en loopbaanontwikkeling. Misschien ligt hier ook een bredere taak in het verbinden van persoonlijke drijfveren, wensen en verlangens met maatschappelijke behoeften en ontwikkelingen op de arbeidsmarkt. Beleidsmaatregelen die studie- en loopbaankeuzes beïnvloeden, zoals het verlagen van collegegeld voor studie in sectoren waar tekorten zijn, kunnen helpen maar raken slechts de oppervlakte. De mens is niet van nature een rationeel wezen. Keuzes maken we niet puur vanuit goed onderbouwde argumenten, maar juist ook met hun hart en intuïtie.   

Juist daar ligt onze meerwaarde als loopbaanadviseur. Wij hebben de tools om mensen te laten reflecteren op zichzelf én op hun bijdrage aan de samenleving.  

Innovaties in loopbaanbegeleiding

Veel loopbaanbegeleiders focussen in trajecten te veel (alleen) op de menskant. Maar echte impact op iemands loopbaan ontstaat wanneer we ook de  arbeidsmarktrelevantie actief meenemen. Wat gebeurt er als we als loopbaanadviseur arbeidsmarktinformatie meer reflectief gaan gebruiken in gesprekken? Niet om iemand te sturen, maar juist om het gesprek aan te gaan over hoe iemand een zinvolle (maatschappelijke) bijdrage wil en kan leveren. Vragen als: Waar liggen kansen? Welke vaardigheden worden belangrijker? Hoe sluit iemands drijfveer aan bij maatschappelijke thema’s als zorg, energie of duurzaamheid? 

Nieuwe tools helpen ons daarbij het kunnen verbinden van de sociale en personele fit. Denk aan actuele arbeidsmarktdata en skillsdashboards die inzicht geven in kansrijke beroepen en toekomstbestendige vaardigheden, zoals het Nederlandse initiatief CompetentNL.

Conclusie 

Een samenleving waarin we als collectief bepalen wie welk beroep kiest, ligt gelukkig niet voor de hand. Maar de tekorten in cruciale sectoren laten zien dat we niet kunnen blijven doen alsof individuele voorkeuren en maatschappelijke vraag los van elkaar staan. 

Wij als loopbaanadviseurs hebben de positie om de brug te slaan tussen arbeidsmarktdata en menselijke begeleiding, tussen persoonlijke ambitie en maatschappelijke waarde. Hoe ga jij in jouw volgende loopbaangesprek de balans tussen persoonlijke en sociale fit zichtbaar maken?

Tip: Wil je meer inzicht in kansrijke beroepen en toekomstgerichte vaardigheden? Bekijk dan de actuele arbeidsmarktinformatie op de website van het UWV .

Bronnen

Loopbanen weer in de pas? Op naar een systeem voor loopbaanondersteuning, Jouke Post, 2023 (Artikel)

Specialist in loopbanen: Werk in beweging, Yvon Golbach & Jouke Post, 17 april 2025 (Podcast)

Auteur: Giselle Straathof (loopbaanadviseur Amsterdam UMC, student bij de Loopbaanopleiding) 6 november 2025